Адкуль мы ўзяліся: 8 кніг пра нашу гісторыю

Настольная кніга школьнікаў пакалення 90-х. Ладна, настольнай кнігай быў, відаць, хорар «Заклятыя скарбы», але калі гаворка пра гістарычны нон-фікшн — тут кніга Арлова сапраўды многім служыла гідам у свет таго па-сапраўднаму свайго, чым можна ганарыцца. Першае яе выданне было ў 1996 годзе, і не дзіва, што пасля яна перавыдавалася яшчэ некалькі разоў, і — хочам спадзявацца — яшчэ будзе перавыдавацца, калі загляне сонца.

Спампаваць

Гэтая кніга — першая, дзе Беларусь разглядаецца як асобны суб’ект, а таксама першы падручнік па гісторыі, напісаны беларусам для беларусаў. Ластоўскі выдаў сваю працу ў 1910 годзе, аднак доўгія гады ў СССР гэтая кніга была недаступная, перавыдалі яе рэпрынтам у 1993-м. Не да ўсяго апісанага ў кнізе варта ставіцца з аднолькавым стоадсоткавым даверам — яе аўтар Вацлаў Ластоўскі быў не толькі гісторыкам, але і пісьменнікам, і творцам міфаў. Аднак нацыянальныя міфы — гэта ў значнай ступені тое, што робіць нацыю трывалай і стварае аксітацынавыя сувязі ў мозгу (напэўна).

Спампаваць

Нарысы пра «калыску беларускай дзяржаўнасці», упершыню выдадзеныя ў 1994 годзе. Гэта нянудны і дасціпны аповед пра незалежнае Полацкае княства і лёс нацыянальнай рэліквіі — крыж Еўфрасінні, пра дзейнасць у Полацку ордэна езуітаў і падзеі 1812 года, пра Полацкі кадэцкі корпус і выдатных людзей, якіх даў Беларусі і свету найстаражытнейшы горад нашай краіны.

Спампаваць

Увага: кніга-«экстрэміст» у нашым спісе. Гэта тоўстае, вялікафарматнае выданне з выдатнымі ілюстрацыямі Паўла Татарнікава. Кніга выйшла ў 2016 годзе і налета атрымала ажно дзве Прэміі Цёткі (даецца за кнігі для дзяцей і падлеткаў) — і за тэкст, і за ілюстрацыі. Як і ўсе гістарычныя кнігі Арлова, «Айчына» робіць адразу level up што да павышэння нацыянальнай свядомасці — не толькі дзецям і падлеткам, але і ўсім, каму гэтага не хапае. У цэлым, яе не пашкодзіла б мець у кожнай сям’і і ў кожным месцы, дзе ёсць скапленні беларусаў.

Той, хто чытаў гэтую кнігу, ужо задоўга да 24 лютага 2022 года не насіў ружовых акуляраў, гледзячы на ўсходняга суседа. Гэта гісторыя вайны, якую нельга называць, — вайны з Маскоўскім княствам, у якой, як лічыцца, загінуў амаль кожны трэці беларус і пасля якой дэмаграфічная сітуацыя на нашых землях доўга не магла палепшыцца. Пасля прачытання «Невядомай вайны» не застаецца ніякіх ілюзій пра «братэрскія народы», «адвечнае сяброўства», «блізкасць культур» і іншыя казкі.

Спампаваць

Самая грунтоўная на сёння праца па гісторыі і культуры вельмі насычанага на падзеі перыяду ў жыцці беларусаў, тры тамы якой выйшлі з 2005 да 2010 года. Выданне багата ілюстраванае, з фотаздымкамі, мапамі і планамі. І гэта важкі адказ тым, хто ўсё яшчэ думае, што ВКЛ была выключна дзяржавай літоўцаў, якія нас заваявалі і падпарадкавалі, і мы пасля хадзілі «пад прыгнётам панскім». Ну, або тым, хто думае, што гісторыя Беларусі пачалася з БССР.

Спампаваць

Прачытаўшы гэтую кнігу, вы ўжо ніколі не заблытаецеся ў «ліцвінах», «русінах», «Літве» і «Русі». Аўтар, беларускі гісторык з Беластоку, разблытвае гістарычныя міфы, распавядае пра Каліноўскага і кальвінізм, палемізуе з расейцамі і літоўцамі і даказвае: беларусы былі змагарамі ды ваякамі, дакладна як у творах Караткевіча. Вялікая частка гэтай кнігі, складзенай пераважна з эсэ, прысвечаная паходжанню назвы «Белая Русь» і падвойнай душы беларуса. «Беларусы — двайныя сіроты, бо гэта русіны, пазбаўленыя Кіева, і ліцвіны, пазбаўленыя Вільні».

Падручнікі па прадмеце «Мая Радзіма — Беларусь» і па гісторыі Беларусі выдання 1993 года (у народзе больш вядомыя як «падручнікі з БЧБ»).

Нягеглыя, у тонкай вокладцы, амаль без ілюстрацый, падрыхтаваныя на хуткую руку, але менавіта яны запалі ў душы тым, хто вучыўся ў школе ў 90-я, і сталі легендай, якую пераказвалі малодшым сёстрам, братам і пасля сябрам. Пратрымаліся гэтыя падручнікі зусім нядоўга — пасля рэферэндуму 1995 года такі дызайн «міністэрства магіі» цярпець не стала. Аднак хто ведае, мо гэта акурат гэтыя тонкія кніжкі абудзілі праз гады гістарычную памяць ў многіх з тых, што «выйшлі на вуліцу знянацку так».